Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου- Όργανα του κράτους- Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (ΠτΔ)

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (ΠτΔ)

Ι. ΠΡΟΣΟΝΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ: (άρθρο 31 Σ)

Η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας γίνεται έμμεσα, από την Βουλή των Ελλήλων (32 παρ.1 Σ.), και οι υποψήφιοι προτείνονται από τις κοινοβουλευτικές ομάδες. Η ρύθμιση αυτή είναι χαρακτηριστική για αμιγές κοινοβουλευτικό πολίτευμα, όπου η Κυβέρνηση εξαρτάται μόνο από τη Βουλή και ο αρχηγός του κράτους έχει περιορισμένες αρμοδιότητες. Για να εκλεγεί κάποιος στη θέση του ΠτΔ πρέπει να πληροί τέσσερα βασικά κριτήρια:

1. ελληνική ιθαγένεια από πενατετίας τουλάχιστον

2. καταγωγή από έλληνα πατέρα ή μητέρα («ή μητέρα»: αναθ. του 2001)

3. συμπλήρωση 40^ου έτους της ηλικίας

4. νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν, ήτοι άρθρο 51 παρ.2, εδ.β

5. να μην έχει εκλεγεί ήδη 2 φορές ως ΠτΔ και να μην έχει παραιτηθεί πριν τη λήξη της θητείας του (βλ. κωλύματα αμέσως παρακάτω)

Να σημειωθεί ότι αν και απαιτείται να δοθεί όρκος ενώπιον της Βουλής στο ορθόδοξο δόγμα (άρθρο 33, παρ.2), δεν σημαίνει ότι αποτελεί κριτήριο η θρησκεία του.

ΙΙ. ΚΩΛΥΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΗΣ:

1. οριστικό κώλυμα-> όταν έχει ήδη εκλεγεί δύο (2) φορές (αρ. 30 παρ. 5)

2. προσωρινό κώλυμα-> όταν παραιτήθηκε πριν τη λήξη της θητείας του και δεν έχει προηγηθεί δεύτερη θητεία (ερμ. δήλωση αρ. 32)

ΙΙΙ. Η ΝΟΜΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Ο Πρόεδρος δίδει όρκο ενώπιον της Βουλής προτού αναλάβει τα καθήκοντά του (άρθ. 33).

ΤΑ ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΞΙΩΜΑ:

Το άρθρο 30 παρ.2 ορίζει ότι το αξίωμα του Προέδρου είναι ασυμβίβαστο με οποιοδήποτε άλλο αξίωμα, θέση ή έργο.

 ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΙ ΛΗΞΗ ΤΗΣ ΘΗΤΕΙΑΣ

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται για περίοδο πέντε ετών (άρθ. 30 παρ.1). Κατ’ εξαίρεση η θητεία λήγει πρόωρα σε περίπτωση απώλειας του προεδρικού αξιώματος, δηλ. στις εξής περιπτώσεις  (άρθ. 32 παρ.1 εδ.β) :

α)Αν παραιτηθεί

β)Αν πεθάνει

      γ) Αν κηρυχθεί έκπτωτος

δ) Αν περιέλθει σε  οριστική αδυναμία να ασκήσει τα καθήκοντά του (άρθ.34 παρ.2 Σ. και 151 ΚτΒ). 

Η ΑΝΑΠΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠτΔ (S.O.S.)

Την αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας για όλες τις περιπτώσεις που δεν ασκεί τα καθήκοντά του - αποδημία άνω 10 ημερών, θάνατος, παραίτηση, έκπτωση – ρυθμίζει το άρθρο 34. Η αναπλήρωση γίνεται από τον Πρόεδρο της Βουλής.

Σε περίπτωση που δεν υπάρχει Βουλή κάποιο λόγο (π.χ. έχει διαλυθεί λόγω εκλογών), τότε αναπληρώνεται από τον Πρόεδρο της  τελευταίας Βουλής.  

Σε περίπτωση, τέλος, που αυτός δεν υπάρχει ή αρνείται, τότε αναπληρώνεται συλλογικά από την κυβέρνηση. Ερμηνευτικά συνάγεται ότι ο Πρόεδρος της Βουλής, αντίθετα από τον Πρόεδρο της τελευταίας Βουλής, δεν δικαιούται να αρνηθεί την αναπλήρωση.

Ο αναπληρωτής Πρόεδρος της Δημοκρατίας:

- δεν μπορεί να προβεί σε διάλυση της Βουλής, με μόνη εξαίρεση την περίπτωση του άρθρου 34 παρ.4, εάν δηλ., δεν επιτευχθεί εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας στις τρεις πρώτες φάσεις της διαδικασίας εκλογής.

-δεν μπορεί να προκηρύξει δημοψήφισμα.

Ο αναπληρωτής Πρόεδρος μπορεί να διορίσει Πρωθυπουργό, σύμφωνα με το άρθρο 38 παρ.2 και την ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 38.

           - ως προς τη νομική του θέση:

-ο αναπληρών τον ΠτΔ δεν έχει τα ασυμβίβαστα του ΠτΔ,

- αναφέρουμε οπωσδήποτε την περίπτωση της «ψήφου Αλευρά»: εκλογές ΠτΔ 1985, κατόπιν παραίτησης προηγούμενου ΠτΔ. Οξύ κλίμα αντιπαράθεσης σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο απόψεων της θεωρίας του συνταγματικού δικαίου. Α’ άποψη: εφόσον πρόκειται για υποκατάσταση προσώπου και όχι οργάνου, ο αναπλρών τον ΠτΔ Πρόεδρος της Βουλής δεν δύναται να συμμετέχει σε ψηφοφορίες της Βουλής, άρα ούτε καις την ανάδειξη του νέου ΠτΔ. Β’ άποψη: Η άσκηση από τον Πρόεδρο της Βουλής των καθηκόντων του αναπληρούντος τον ΠτΔ, δεν αναστέλλει τη βουλευτική του ιδιότητα και επομένως δεν αποκλείεται από τις ψηφοφορίες για την ανάδειξη νέου Π.τ.Δ.

- Θέση Μαυριά: εάν πρόκειται για τον Πρόεδρο της Βουλής, κατά το διάστημα της αναπλήρωσης του ΠτΔ, δεν μπορεί αυτός να ασκεί και τα καθηκοντά του ως Προέδρου της Βουλής (σε αντίθεση με την Κυβέρνηση, η οποία ασκεί σωρευιτκά και τα δικά της καθήκοντα)

IV. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΠτΔ (ΧΡΟΝΟΣ, ΨΗΦΟΦΟΡΙΕΣ Κ.ΛΠ.)

άρθρο 32 Σ. και 140 ΚτΒ

Ο ΠτΔ εκλέγεται για πλήρη θητεία 5 ετών και αναλαμβάνει τα καθήκοντά του την επομένη της ημέρας που έληξε η θητεία του απερχόμενου Προέδρου. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις αναλαμβάνει από την επομένη της εκλογής του (άρθρο 33 παρ.1 Σ.).

§         Η πρόταση υποψηφίων ΠτΔ

 Από το Σ δεν ορίζεται ποιος προτείνει υποψήφιο για το αξίωμα του αρχηγού του κράτους. Ο Κανονισμός της Βουλής στο άρθρο 140 παρ.5 ΚτΒ ορίζει ότι δικαίωμα πρότασης υποψηφίου έχουν μόνο οι κοινοβουλευτικές ομάδες. Η ομάδα των ανεξαρτήτων μπορεί να προτείνει όποιον συγκέντρωσε τις περισσότερες υποδείξεις των μελών της.

§         Ο χρόνος εκλογής του ΠτΔ

 άρθρο 32 παρ.1:  η εκλογή του νέου Προέδρου διεξάγεται έναν τουλάχιστον μήνα πριν λήξει η θητεία τού εν ενεργεία Προέδρου.

-Εάν η Βουλή είναι απούσα (δηλ. δεν βρίσκεται σε τακτική σύνοδο), τότε συγκαλείται εκτάκτως.
-Εάν η Βουλή έχει διαλυθεί, τότε η εκλογή Πρόεδρου της Δημοκρατίας αναβάλλεται για να συγκροτηθεί η νέα Βουλή σε σώμα και η εκλογή γίνεται μέσα σε είκοσι μέρες από την συγκρότησή της (άρθρο 32 παρ.5).

§         Η διαδικασία της εκλογής του ΠτΔ

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται με ονομαστική (συνεπώς φανερή) ψηφοφορία σε ειδική συνεδρίαση που συγκαλείται από τον Πρόεδρο της Βουλής (πριν τη συνταγματική αναθεώρηση του 1986 η ψηφοφορία ήταν μυστική). Αρνητική πλευρά της φανερής ψηφοφορίας: ενδεχόμενο άσκησης πιέσεων στους βουλευτές από τις κομματικές τους ηγεσίες.

-κατά τον Κανονισμό της Βουλής, απαγορεύεται τόσο η συζήτηση πριν την εκλογή του Προέδρου (άρθρο 140 παρ.4 ΚτΒ), όσο και η αιτιολόγηση της ψήφου (άρθρο 140 παρ.6, προτελ. εδ.).

-δεν υπάρχει τρόπος δικαστικού ελέγχου της εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας, αφού δεν προβλέπεται αντίστοιχο δικαιοδοτικό όργανο.

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΑΔΙΑ ΕΚΛΟΓΗΣ ΠτΔ:

• 1^ο στάδιο: εκλέγεται όποιος συγκεντρώσει τα 2/3, δηλ. 200 βουλευτές.
• 2^ο στάδιο: εάν δεν υπάρξει εκλογή ακολουθεί δεύτερη ψηφοφορία πέντε ημέρες μετά την πρώτη, όπου απαιτούνται πάλι τα 2/3, δηλ. 200 βουλευτές.
• 3ο στάδιο: εάν η προηγούμενη ψηφοφορία αποβεί άκαρπη, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται πέντε μέρες μετά και εκλέγεται ο υποψήφιος που συγκεντρώνει τα 3/5 των 300, δηλ. 180 βουλευτές.
• 4ο στάδιο: εάν δεν έχει εκλεγεί Πρόεδρος, τότε η Βουλή διαλύεται σε 10 μέρες από την ψηφοφορία με διάταγμα, που υπογράφει μόνο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, και προκηρύσσονται εκλογές (σε 30 ημέρες) για ανάδειξη νέας Βουλής (που συγκροτείται εντός 30 ημερών).
• 5ο στάδιο: στη νέα Βουλή εκλέγεται Πρόεδρος όποιος συγκεντρώσει τα 3/5 των 300, δηλ. 180 βουλευτές.
• 6ο στάδιο: εάν δεν έχει εκλεγεί Πρόεδρος, επαναλαμβάνεται η ψηφοφορία μετά από πέντε ημέρες και εκλέγεται όποιος συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, δηλ. 151 βουλευτές.
• 7ο στάδιο: εάν κανείς δεν συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μετά πέντε ημέρες, μεταξύ των δύο υποψηφίων που πλειοψήφησαν, και εκλέγεται όποιος συγκεντρώσει την σχετική πλειοψηφία.

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: εξαντλητική ρύθμιση, ώστε οπωσδήποτε να υπάρχει Αρχηγός του Κράτους

V. ΟΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (SOS)

εισαγωγικές παρατηρήσεις:

Οι αρμοδιότητες του ΠτΔ σήμερα είναι αρκετά περιορισμένες σε σχέση με το

παρελθόν, και κυρίως μετά την αναθεώρηση του συντάγματος του 1986, ενώ εξαρχής τονίζουμε ότι ο ΠτΔ έχει μόνον όσες αρμοδιότητες του απονέμει το Σύνταγμα: οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας απαριθμούνται κατά τρόπο περιοριστικό στο Σύνταγμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να συναχθούν ερμηνευτικά και άλλες αρμοδιότητες πέραν αυτών που ρητά καταγράφονται στο Σύνταγμα. Το άρθρο 50 Σ., που θεσπίζει το τεκμήριο αρμοδιότητας σύμφωνα με την δημοκρατική αρχή, προβλέπει: “Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν έχει άλλες αρμοδιότητες παρά μόνο όσες του απονέμουν ρητά το Σύνταγμα και οι νόμοι που είναι σύμφωνοι με αυτό.”

            Σε συνάρτηση με τα ανωτέρω, αναφέρουμε και ότι ο  Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων του ισχύει η αρχή του “πολιτικώς ανεύθυνου” του Προέδρου της Δημοκρατίας και ο, συναφής με την αρχή αυτή, κανόνας της προσυπογραφής, σύμφωνα με τον οποίον ο προσυπογράφων Υπουργός καθίσταται υπεύθυνος (άρθρο 35 Σ.) και όχι ο ΠτΔ κι έτσι, καμία πράξη του Προέδρου δεν ισχύει ούτε εκτελείται εάν δεν υπογράψει ο αρμόδιος, κάθε φορά, Υπουργός ή Υπουργοί.

Αυτές διακρίνονται ανάλογα με τη φύση τους σε:

1. Αρμοδιότητες Νομοθετικής Φύσης (όσες ασκούνται ως παράγοντας της νομοθετικής λειτουργίας-αρ. 26 παρ. 1)

α. Έκδοση και δημοσίευση των νόμων (άρθ. 42 παρ.1 εδ.α)

β. Αναπομπή νόμου ψηφισμένου από την Βουλή (άρθ.42 παρ.1 εδ.β)

γ. Έκδοση κανονιστικών διαταγμάτων (άρθρο 26 παρ.1 και 43)

δ. Έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου (άρθρο 44 παρ.1)

ε. Θέση σε ισχύ του νόμου για κατάσταση πολιορκίας (άρθρο 48)

στ. προκήρυξη δημοψηφίσματος για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, εκτός από τα δημοσιονομικά μετά από πρόταση 3/5 της Βουλής.

2. Αρμοδιότητες Δικαστικής Φύσης

απονομή χάριτος από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (άρθρο 47 παρ.1) σε πολίτες, μπορεί δηλαδή να χαρίζει, μετατρέπει ή μετριάζει τις ποινές που επιβάλλονται από τα δικαστήρια και επίσης να αίρει τις οποιεσδήποτε συνέπειες των ποινών που έχουν επιβληθεί ή εκτιθεί. Για την άσκηση της αρμοδιότητας αυτής απαιτείται πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης και γνώμη του Συμβουλίου Χαρίτων.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να απονέμει χάρη σε Υπουργούς που έχουν καταδικασθεί σύμφωνα με το άρθρο 86, μόνο με την συγκατάθεση της Βουλής (άρθρο 47 παρ.2).

       3. Αρμοδιότητες Εκτελεστικής Λειτουργίας

      α. έκδοση ατομικών διοικητικών πράξεων (π.χ. διορισμός και παύση δημοσίων υπαλλήλων, δικαστικών λειτουργών, αρ. 46 παρ.1 και 88 παρ. 1 αντίστοιχα)

      β. αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων και απονομή βαθμών σε όσους υπηρετούν σε αυτές

      γ. απονομή παρασήμων (αρ. 46 παρ. 2)

      

4. Αρμοδιότητές του ως ρυθμιστή του πολιτεύματος

α. ανάθεση διερευνητικής εντολής (αρ. 37)

β. διορισμός Πρωθυπουργού, Υπουργών, Υφυπουργών (37)

γ. απαλλαγή Κυβέρνησης από τα καθήκοντά της (38)

δ. σύγκληση Βουλής (40)

ε. κήρυξη έναρξης και λήξης βουλευτικής περιόδου (40)

στ. αναστολή εργασιών Βουλής

ζ. διάλυση της Βουλής

η. προκήρυξη δημοψηφίσματος της παρ. 2, εδ. 1 του αρ. 44 (προσοχή)

θ. απεύθυνση διαγγελμάτων προς το λαό

5. Αρμόδιότητες χωρίς προσυπογραφή

Στο άρθρο 35 παρ.2 Σ. θεσπίζονται, περιοριστικά, ορισμένες πράξεις που εξαιρούνται από τον κανόνα της προσυπογραφής. Οι πράξεις για τις οποίες δεν απαιτείται προσυπογραφή είναι οι εξής:

α)      Ο διορισμός Πρωθυπουργού

β)     Η ανάθεση διερευνητικών εντολών

γ)    Η διάλυση της Βουλής κατά τα άρθρα 37 παρ.4, 41 παρ.1, 53 παρ.1. Ειδικότερα, όταν η Κυβέρνηση απαλλάσσεται από τα καθήκοντά της (λόγω παραίτησης ή καταψήφισης), εάν ο Πρωθυπουργός δεν προσυπογράφει το οικείο διάταγμα, αυτό υπογράφεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, που ασκεί “δέσμια” αρμοδιότητα, δηλ. δεν έχει διακριτική ευχέρεια να πράξει αλλιώς. Το ίδιο συμβαίνει όταν διαλύεται η Βουλή και ο Πρωθυπουργός αρνείται να προσυπογράψει το διάταγμα διάλυσης καθώς και όταν λήγει η τετραετής θητεία της Βουλής και το Υπουργικό Συμβούλιο αρνείται να προσυπογράψει το προεδρικό διάταγμα που πιστοποιεί την λήξη της βουλευτικής περιόδου.

δ)   Η αναπομπή νομοσχεδίου ή πρότασης νόμου που έχει ψηφισθεί από την Βουλή

ε)    Ο διορισμός του προσωπικού των υπηρεσιών της προεδρίας της δημοκρατίας.

VI. Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

 Κάνουμε διάκριση μεταξύ πράξεων κατά την άσκηση των καθηκόντων του και πράξεων που δεν σχετίζονται με το αξίωμά του (άρθ.49). Για τις πράξεις κατά την άσκηση των καθηκόντων του, ο Πρόεδρος ευθύνεται μόνο για:

α) εσχάτη προδοσία

β) για εκ προθέσεως παραβίαση του Συντάγματος.

Εσχάτη προδοσία υπάρχει όταν ο Πρόεδρος, χρησιμοποιώντας την ιδιότητά του και τις εξουσίες που του παρέχονται από το Σύνταγμα, κατέλυσε ή μετέβαλε ή προσπάθησε να καταλύσει με την βία το πολίτευμα της χώρας.

Εκ προθέσεως παραβίαση του Συντάγματος υπάρχει όταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προβαίνει ηθελημένα σε έκδοση πράξης, σε ενέργεια ή σε παράλειψη, που είναι αντίθετη με επιτακτική διάταξη του Συντάγματος, από αυτές που αναφέρονται στις αρμοδιότητες που ασκεί ο Πρόεδρος ατομικά και χωρίς διακριτική ευχέρεια, με συνέπεια την σοβαρή διατάραξη της λειτουργίας του πολιτεύματος.

Η ευθύνη του Προέδρου για τις ανωτέρω πράξεις είναι πολιτική, αστική και ποινική. Η πολιτική ευθύνη, δηλ. η έκπτωση από το αξίωμα, συνάγεται από τις διατάξεις των άρθρων 32 παρ.1 εδ.β και 49 παρ.4. Η ποινική και αστική ευθύνη προκύπτει από το άρθρο 49.
Για τις πράξεις που δεν σχετίζονται με το λειτούργημά του, ο Πρόεδρος έχει πλήρη ευθύνη. Η δίωξη όμως αναστέλλεται για όσο χρονικό διάστημα κατέχει το αξίωμα.
Τη διαδικασία της παραπομπής, της εκδίκασης και της καταδίκης ή της απαλλαγής του Προέδρου ορίζουν τα άρθρα 49 και 86 του Συντάγματος.