Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου- Όργανα του κράτους- Η ΒΟΥΛΗ ΙΙΙ

V. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

1. Οι Κοινοβουλευτικές Ομάδες
2. Η Ολομέλεια και το Τμήμα Διακοπής των Εργασιών της Βουλής –έννοια βουλευτικής περιόδου:

Η Ολομέλεια της Βουλής αποτελείται από το σύνολο των βουλευτών, δηλαδή από 300 μέλη. Το Σύνταγμα προβλέπει ότι ο αριθμός των βουλευτών μπορεί να είναι άνω των διακοσίων και κάτω των τριακοσίων (άρθ. 51 παρ.1 Σ.), ωστόσο ο εκλογικός νόμος όρισε τον ανώτατο αριθμό. Οι βουλευτές εκλέγονται στις βουλευτικές εκλογές που διεξάγονται κάθε τέσσερα χρόνια, εκτός εάν η Βουλή διαλυθεί νωρίτερα. Το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο εκλογικών αναμετρήσεων, που θεωρητικά είναι μία τετραετία, ονομάζεται "βουλευτική περίοδος"(άρθρο 53 παρ.1 εδ.α Σ.). Η έναρξη της βουλευτικής περιόδου συμπίπτει με την ημέρα των γενικών βουλευτικών εκλογών.

Κατά τη διάρκεια της διακοπής των εργασιών της Βουλής των Ελλήνων, δηλ. για το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο συνόδων (συνήθως κατά τους θερινούς μήνες), ένα μέρος του νομοθετικού έργου αλλά και του κοινοβουλευτικού ελέγχου ασκείται από το Τμήμα Διακοπής των Εργασιών της Βουλής. Σε αυτό μετέχει το 1/3 του όλου αριθμού των βουλευτών. Δεδομένου δε ότι, κατά πάγια κοινοβουλευτική πρακτική, μια τακτική σύνοδος που ξεκινά τις εργασίες της στις αρχές Οκτωβρίου λήγει τον Μάιο ή τον Ιούνιο του επόμενου έτους, κάθε καλοκαίρι συγκροτούνται τρία Τμήματα Διακοπών (για τους μήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο) και με τον τρόπο αυτό μετέχουν διαδοχικά όλοι ανεξαιρέτως οι βουλευτές.

3. Σύνοδοι: Κατά τη διάρκεια της περιόδου, η Βουλή των Ελλήνων συνέρχεται σε τακτικές, έκτακτες και ειδικές συνόδους.
4. Το Προεδρείο της Βουλής των Ελλήνων (ΣΟΣ)

Το Προεδρείο της Βουλής των Ελλήνων προβλέπεται από το ίδιο το Σύνταγμα (άρθρο 65). Αποτελείται από τον Πρόεδρο της Βουλής, από επτά (7) Αντιπροέδρους, τρεις (3) Κοσμήτορες και έξι (6) Γραμματείς. Κύριο χαρακτηριστικό είναι η διακομματική του σύνθεση. Έτσι, ο τέταρτος Αντιπρόεδρος, ένας Κοσμήτορας και ένας Γραμματέας προέρχονται υποχρεωτικά από την αξιωματική αντιπολίτευση ο πέμπτος Αντιπρόεδρος και ένας Γραμματέας από τη δεύτερη σε δύναμη Κοινοβουλευτική Ομάδα της αντιπολίτευσης, ο έκτος και ο έβδομος Αντιπρόεδρος από την τρίτη και τέταρτη σε δύναμη κοινοβουλευτική ομάδα της αντιπολίτευσης, αντιστοίχως, αναλόγως αναλόγως της σύνθεσης της Βουλής. Συνεπώς οι Αντιπρόεδροι μπορούν να είναι από πέντε έως επτά. Το μέλος του Προεδρείου, που είναι, βέβαια, υποχρεωτικά βουλευτής, δεν μπορεί να είναι και μέλος της Κυβέρνησης ή Υφυπουργός.

Ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων και οι πέντε Αντιπρόεδροι εκλέγονται στην αρχή κάθε περιόδου, και για όλη τη διάρκεια αυτής. Αντίθετα, η θητεία των Κοσμητόρων και των Γραμματέων διαρκεί όσο και η τακτική σύνοδος της Βουλής των Ελλήνων για την οποία εκλέχθηκαν.

Η εκλογή του Προέδρου της Βουλής είναι μια από τις σημαντικές στιγμές της λειτουργίας της Βουλής των Ελλήνων. Και αυτό, όχι μόνον διότι το αξίωμα του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων είναι αυτό καθ ΄εαυτό σημαντικό, αλλά και γιατί η μυστική αυτή ψηφοφορία εκλογής αποτελεί την πρώτη δοκιμασία συνοχής κάθε νέας κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Ο Πρόεδρος εκλέγεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών (δηλ. με 151 ψήφους). Εάν η πλειοψηφία αυτή δεν επιτευχθεί, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται, και εκλέγεται ο σχετικώς πλειοψηφήσας.

Ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων διευθύνει τις εργασίες του Σώματος, εκπροσωπεί τη Βουλή των Ελλήνων, έχει την αρμοδιότητα επιβολής πειθαρχικών ποινών σε βουλευτές και γενικότερα προΐσταται όλων των υπηρεσιών της Βουλής και έχει όλες τις αρμοδιότητες που του αναγνωρίζει το Σύνταγμα, ο Κανονισμός ή που πηγάζουν από την αρχή της αυτονομίας της Βουλής των Ελλήνων. Με άλλα λόγια, σε ό,τι αφορά την εσωτερική λειτουργία της Βουλής των Ελλήνων, το τεκμήριο αρμοδιότητας συντρέχει υπέρ του Προέδρου. Πέραν της εσωτερικής λειτουργίας της Βουλής των Ελλήνων, ο Πρόεδρος αναπληρώνει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας όταν ο τελευταίος απουσιάζει για μεγάλο χρονικό διάστημα στο εξωτερικό, πεθάνει, παραιτηθεί, κηρυχθεί έκπτωτος ή κωλύεται για οποιονδήποτε λόγο να ασκήσει τα καθήκοντά του.Οι Αντιπρόεδροι ασκούν τις αρμοδιότητες που τους αναθέτει με απόφασή του ο Πρόεδρος ή που αναφέρονται στον Κανονισμό. Οι Κοσμήτορες επικουρούν τον Πρόεδρο σε οργανωτικά και λειτουργικά ζητήματα της Βουλής των Ελλήνων, ενώ οι Γραμματείς επικουρούν τον Πρόεδρο στις συνεδριάσεις της Βουλής των Ελλήνων και έχουν όσες άλλες αρμοδιότητες τους αναθέσει ειδικά ο Πρόεδρος.

5. Η Διάσκεψη των Προέδρων (ΣΟΣ)

Ο Πρόεδρος της Βουλής προεδρεύει στην Διάσκεψη των Προέδρων. Τη Διάσκεψη των Προέδρων συγκροτούν :

1. οι προηγούμενοι Πρόεδροι της Βουλής (εφόσον έχουν εκλεγεί βουλευτές)
2. οι Αντιπρόεδροι της Βουλής
3. οι Πρόεδροι των Διαρκών Επιτροπών
4. ο Πρόεδρος της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας
5. οι Πρόεδροι των Κοινοβουλευτικών Ομάδων
6. ένας ανεξάρτητος βουλευτής (εφόσον υπάρχουν τουλάχιστον πέντε ανεξάρτητοι βουλευτές).

Η Διάσκεψη των Προέδρων είναι ένα διακομματικό συλλογικό όργανο της Βουλής των Ελλήνων με βασική αποστολή την καλύτερη οργάνωση και διεξαγωγή των εργασιών της Βουλής μέσα από τη συνεργασία του Προεδρείου της Βουλής των Ελλήνων και όλων των κοινοβουλευτικών ομάδων. Το όργανο αυτό, που ιδρύθηκε με τον Κανονισμό της Βουλής του 1987 και αναγνωρίστηκε συνταγματικά με την αναθεώρηση του 2001. Όπως διαπιστώνεται από τη σύνθεση του οργάνου, ο αριθμός των μελών της Διάσκεψης των Προέδρων δεν είναι σταθερός. Κυμαίνεται ανάλογα με τον αριθμό των κοινοβουλευτικών ομάδων και των ανεξαρτήτων βουλευτών, καθώς και με το εάν υπάρχουν ή όχι τέως Πρόεδροι της Βουλής που έχουν εκλεγεί βουλευτές.

Μετά τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001, η Διάσκεψη των Προέδρων έχει την αρμοδιότητα να επιλέγει, με ομοφωνία ή αλλιώς με την πλειοψηφία των 4/5 των μελών της, τα μέλη των Ανεξαρτήτων Αρχών που προβλέπονται από το Σύνταγμα (πχ. Συνήγορος του Πολίτη, ΑΣΕΠ κλπ.). Ασκεί επίσης κατ΄ αρχήν και την κοινοβουλευτική εποπτεία επί των Αρχών αυτών.

6. Οι Επιτροπές της Βουλής

-Διαρκείς Κοινοβουλευτικές Επιτροπές:

• Επιτροπή μορφωτικών υποθέσεων
• Επιτροπή εθνικής άμυνας και εξωτερικών υποθέσεων
• Επιτροπή οικονομικών υποθέσεων
• Επιτροπή κοινωνικών υποθέσεων
• Επιτροπή δημόσιας διοίκησης, δημόσιας τάξης και δικαιοσύνης
• Επιτροπή παραγωγής και εμπορίου

- Ειδικές Κοινοβουλευτικές Επιτροπές: έχουν σκοπό να επεξεργασθούν και να εξετάσουν συγκεκριμένα σχέδια νόμων ή προτάσεις νόμων. Η λειτουργία τους διαρκεί εωσότου πάρουν οριστική απόφαση σχετικά με την επεξεργασία και εξέταση των νομοσχεδίων και των προτάσεων νόμων για τα οποία συστάθηκαν.

- Ειδικές Μόνιμες Επιτροπές:

• Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Απόδημου Ελληνισμού
• Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας
• Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Αποτίμησης Τεχνολογίας
• Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Ισότητας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
• Μόνιμη Επιτροπή Κοινοβουλευτικής Δεοντολογίας
• Επιτροπή Περιφερειών

-και άλλες, βλ. Μαυριά σελ….επ.

VΙ. ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

1. η θητεία της Βουλής λήγει ΟΜΑΛΑ  την παρέλευση της τετραετούς βουλευτικής περιόδου. Η λήξη της βουλευτικής περιόδου κηρύσσεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με διάταγμα.

 Το Σύνταγμα προβλέπει όμως ορισμένες περιπτώσεις (πρόωρης) διάλυσης της Βουλής, ως εξαιρέσεις στον κανόνα της τετραετούς της θητείας:

2. κατά το άρθρο 41 παρ.5: “Η Βουλή διαλύεται υποχρεωτικά στην περίπτωση του άρθρου 32 παρ.4”, δηλαδή όταν κατά την τρίτη ψηφοφορία, για την εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας, κανένας από τους υποψηφίους δεν συγκεντρώσει τα τρία πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών (180 βουλευτές).

3. κατά το άρθρο 37 παρ.3 εδ.γ: “Αν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν... αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού Κυβέρνησης ... (ο ΠτΔ ενν.) επιδιώκει το σχηματισμό Κυβέρνησης για τη διενέργεια εκλογών... και διαλύει τη Βουλή”. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, εάν υπάρχει αδυναμία σχηματισμού Κυβέρνησης που θα λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας υποχρεούται να διαλύσει τη Βουλή και τις εκλογές θα διενεργήσει εκλογική Κυβέρνηση, είτε πολιτική, είτε υπηρεσιακή.

4. κατά το άρθρο 38 παρ.1 εδ.α: “Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας απαλλάσσει από τα καθήκοντά της την Κυβέρνηση, αν αυτή παραιτηθεί, καθώς και αν η Βουλή αποσύρει την εμπιστοσύνη της κατά το άρθρο 84”.

Δηλαδή:

§         Η Κυβέρνηση υποχρεούται να παραιτηθεί εάν χάσει την εμπιστοσύνη της Βουλής (κατά το άρθρο 84),  είτε διότι έγινε δεκτή πρόταση δυσπιστίας, είτε διότι απορρίφθηκε πρόταση εμπιστοσύνης (δυνητική). Τότε, με το δεδομένο ότι δεν υπάρχει πλέον Κυβέρνηση που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας επιχειρεί να σχηματίσει Κυβέρνηση που θα λάβει την εμπιστοσύνη της Βουλής, με τις διερευνητικές εντολές και την συνάντηση με τους αρχηγούς των κομμάτων της Βουλής  ->>> Εάν αποτύχουν οι προσπάθειές του ορίζεται εκλογική κυβέρνηση (πολιτική ή υπηρεσιακή).

§         Η Κυβέρνηση μπορεί να παραιτηθεί όποτε θέλει, ενώ μάλιστα έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Τότε, ο ΠτΔ δεν μπορεί να επιχειρήσει να σχηματισθεί άλλη Κυβέρνηση που θα λάβει (κι αυτή!) την εμπιστοσύνη της Βουλής. Άρα, θα διαλυθεί οπωσδήποτε η Βουλή και οι εκλογές θα γίνουν με εκλογική κυβέρνηση (πολιτική ή υπηρεσιακή).

5. κατά το άρθρο 41 παρ.2 εδ.α : “Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαλύει τη Βουλή με πρόταση της Κυβέρνησης που έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, για ανανέωση της λαϊκής εντολής προκειμένου να αντιμετωπιστεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας”.

Εδώ προβλέπεται η υποχρέωση του Προέδρου να κάνει δεκτή πρόταση της Κυβέρνησης για τη διάλυση της Βουλής. Αναγκαίες προϋποθέσεις για την πρωτοβουλία-πρόταση της Κυβέρνησης είναι η ύπαρξη εθνικού θέματος εξαιρετικής σημασίας και η πρωτοεμφάνιση του εθνικού αυτού θέματος (άρθρο 41 παρ.2 εδ.β: “Αποκλείεται η διάλυση της νέας Βουλής για το ίδιο θέμα”). Σε αυτή την περίπτωση διάλυσης της Βουλής, το σχετικό διάταγμα προσυπογράφεται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Κυβέρνηση διεξαγωγής των εκλογών είναι η Κυβέρνηση που προτείνει τη διάλυση και έχει βέβαια την εμπιστοσύνη της Βουλής.

6. κατά το άρθρο 41 παρ.1 εδ.α : “Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να διαλύσει τη Βουλή, αν έχουν παραιτηθεί ή και καταψηφιστεί από αυτή δύο Κυβερνήσεις και η σύνθεσή της δεν εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα”.

Εδώ προβλέπεται η δυνατότητα - ευχέρεια του αρχηγού του κράτους να διαλύει τη Βουλή, εάν κρίνει ότι η σύνθεσή της δεν εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα, παρότι μπορεί να υπάρχει κυβέρνηση που απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής, υπό μία δεσμευτική προϋπόθεση, που είναι η παραίτηση ή καταψήφιση δύο Κυβερνήσεων κατά τη διάρκεια της ίδιας βουλευτικής περιόδου.Ως καταψήφιση νοείται και η απόρριψη πρότασης εμπιστοσύνης και η αποδοχή πρότασης δυσπιστίας, όπως ρυθμίζονται στο άρθρο 84.Τα "αριθμητικά" κριτήρια που θέτει το άρθρο 84 παρ.6 οριοθετούν αυστηρά την έννοια της κυβερνητικής σταθερότητας.

 ΒΛΕΠΟΥΜΕ, ΛΟΙΠΟΝ, ΟΤΙ ΟΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ κατά τις οποίες μπορεί να παρέμβει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ΔΥΟ:

Πρώτον, ακριβώς μετά τη δεύτερη παραίτηση ή καταψήφιση, οπότε δεν υπάρχει Κυβέρνηση που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Τότε, ο Πρόεδρος διαλύει τη Βουλή και, όπως προβλέπει το άρθρο 41 παρ.1 εδ.γ, τις εκλογές διεξάγει εκλογική Κυβέρνηση, πολιτική (άρθρο 37 παρ.3 εδ.γ, φράση δεύτερη, "από όλα τα κόμματα") ή υπηρεσιακή (άρθρο 37 παρ.3 εδ.γ, φράση τρίτη, με Πρωθυπουργό τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου, σε κυβέρνηση "όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής").

Δεύτερον, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει τη διακριτική ευχέρεια, αντί να διαλύσει τη Βουλή ακριβώς μετά τη δεύτερη παραίτηση ή καταψήφιση, να κινήσει τη διαδικασία των διερευνητικών εντολών, από τις οποίες ενδέχεται να προκύψει Κυβέρνηση που θα έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Στην περίπτωση αυτή, εάν ο Πρόεδρος κρίνει ότι, παρά την ύπαρξη Κυβέρνησης που απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής, δεν εξασφαλίζεται κυβερνητική σταθερότητα, διαλύει τη Βουλή. Τότε, όπως ορίζει το άρθρο 41 παρ.1 εδ.β : "Οι εκλογές ενεργούνται από την Κυβέρνηση που έχει την εμπιστοσύνη της διαλυόμενης Βουλής". 

Όπως έχουμε ήδη δει, το διάταγμα της διάλυσης της Βουλής, αν δεν προσυπογραφεί από τον Πρωθυπουργό, εκδίδεται, κατά το άρθρο 35 παρ.2 εδ.γ, με μόνη την υπογραφή του Προέδρου της Δημοκρατίας.Το προεδρικό διάταγμα διάλυσης της Βουλής (όπως και το διάταγμα λήξης της τετραετούς θητείας) πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνει  :α)   προκήρυξη εκλογών μέσα σε τριάντα ημέρες και β) σύγκληση της νέας Βουλής μέσα στις τριάντα επόμενες ημέρες (ερμηνευτική δήλωση του άρθ. 41).